کتابهای گوناگونی در دنیای اسلام خودنمایی می‌کنند که می‌توانند راهگشایی برای انسان‌ها باشند، اما در این بین قرآن، نهج البلاغه و یا صحیفه سجادیه جزء کتاب‌هایی محسوب می‌شوند که می‌توان آن‌ها را بنوعی چراغ راه دانست و برای رسیدن به حوائج و یا سعادت در هر دو جهان از آن‌ها بهره جست.
این کتاب که پس از قرآن و نهج البلاغه مهم‌ترین میراث مکتوب شیعه به حساب می‌آید، به نام‌های خواهر قرآن و «انجیل اهل بیت» نیز مشهور است.
صحیفه نیز مانند قرآن و نهج البلاغه از نظر فصاحت و بلاغت مورد توجه قرار گرفته است. امام سجاد (ع) بسیاری از معارف دینی را در ضمن دعا‌های خود بیان می‌کند؛ موضوعاتی مثل خداشناسی، جهان‌شناسی، انسان‌شناسی و مباحث عالم غیب، فرشتگان، رسالت انبیا، جایگاه پیامبر و اهل بیت (ع)، امامت، فضایل و رذایل اخلاقی، گرامیداشت اعیاد، مسائل اجتماعی و اقتصادی، اشارات تاریخی، نعمت‌های مختلف خداوند، آداب دعا، تلاوت، ذکر، نماز، عبادت و.... معروف‌ترین دعای صحیفه دعای مکارم الاخلاق است.
نام‌های دیگر صحیفه سجادیه
به باور برخی صاحب نظران مسلمان، «صحیفه سجادیه» پس از قرآن و نهج البلاغه بزرگ‌ترین گنجینه حقایق و معارف الهی است و بدین رو، به آن «اخت القرآن» (خواهر قرآن)، «انجیل اهل بیت»، «زبور آل محمد» و «صحیفه کامله» لقب داده‌اند.
عناوین دعاها
صحیفه سجادیه مشتمل بر ۵۴ دعا است که فهرست عناوین آن بدین شرح است:
۱. حمد الهی۲. درود بر پیامبر۳. فرشتگان مُقرّب۴. پیروان پیامبران۵. خویشتن و دوستان۶. صبح و شام۷. بلا و سختی۸. اخلاق ناپسند۹. طلب آمرزش۱۰. پناه‌بردن به خدا۱۱. عاقبت به خیری۱۲. اعتراف و توبه۱۳. طلب حاجت۱۴. دادخواهی از ستم۱۵. هنگام بیمار۱۶. طلب آمرزش۱۷. شر شیطان۱۸. دفع بلا۱۹. طلب باران۲۰. مکارم الاخلاق۲۱. اندوه از خطا۲۲. هنگام سختی۲۳. تندرستی۲۴. پدر و مادر۲۵. فرزندان۲۶. همسایگان و دوستان۲۷. مرزداران
شناخت «صحیفه سجادیه» را مىتوان گامى در جهت آشنایى با «معارف اسلام» دانست و در زمینه «عقاید» و «اخلاق» و «شناختهاى دینى» به آن مراجعه کرد. جهت شناخت دین، منابعى وجود دارد که از اطمینان، اتقان و صحت خاصى برخوردار است، چرا که ریشه در کلام الهى و علم لدنّى دارد.
اهمیت صحیفه سجادیه
اهمیت صحیفه سجادیه از آنجاست که امام معصومى همچون حضرت سجاد علیه السلام با خداى خویش با این دعاها راز و نیاز و نیایش مىکرده است. صحیفه، که از آن به «زبور آل محمد» نیز یاد مىکنند، هم از نظر گوینده و هم از نظر مخاطب (که پروردگار است) از ویژگى خاصى برخوردار است. صحیفه سجادیه علاوه بر محتواى عمیق و مضامین متعالى که در این دعاها نهفته است، از نظر سند نیز از استحکام خاصى برخوردار است.
کتب دعا بسیار است و دعاهاى رایج و منقول هم فراوان؛ ولى دعاهایى که داراى سند محکم باشد و یقیناً از زبان معصوم تراویده باشد، سندیت بیشترى دارد و مضامین آن هم دلنشینتر خواهد بود. علماى شیعه در طول قرون، کتب متعددى تألیف کردهاند که حاوى ادعیه گوناگون براى ساعات و ایام و مواقع مختلف است؛ از قبیل: «اقبال» سید بن طاووس، «البلد الامین» کفعمى، «جمال الاسبوع» سیدبن طاووس، «الدّعوات» قطب راوندى، «عُدّة الداعى» ابن فهد حلى، «المصباح» کفعمى، «مفتاح الفلاح» شیخ بهایى و «مفاتیح الجنان» محدّث قمى.
نگاهى به محتواى صحیفه
دوره حیات امام سجاد علیه السلام، یکى از سختترین و خفقان بارترین دورهها براى اهلبیت و ائمه علیهم‌السلام بود و محدودیتهاى بسیارى از سوى امویان براى امامان شیعه اعمال مىشد. از این رو براى امام سجاد علیه‌السلام زمینه دایر کردن جلسات بحث و تفسیر و فقه و علوم دیگر میسر نبود.
آن حضرت، بسیارى از معارف ناب اسلامى را در قالب دعاهاى صحیفه بیان داشته است. از این رو مىبینیم که در دعاهاى این کتاب، ظریفترین مباحث خداشناسى، هستی ىشناسى، عالم غیب و فرشتگان، رسالت انبیا، جایگاه پیامبر و اهلبیت علیهم السلام، فضایل و رذایل اخلاقى، حالات خاص انسان، شیوههاى شیطان در گمراه ساختن مردم، گرامیداشت اعیاد و یوم اللههاى مختلف، مسائل اجتماعى و اقتصادى، اشارات تاریخى و سیره، توجه دادن به مظاهر قدرت پروردگار، یادآورى نعمتهاى مختلف خداوند و وظیفه شکر و سپاس، آیات آفاقى و انفسى پروردگار، ادب و آداب دعا، تلاوت، ذکر، نماز و عبادت و ... ده‌ها موضوع مهم دیگر مطرح است. قالب، قالب دعا و نیایش است ولى مضمون، تبیین دین و ارزشهاى اخلاقى و معارف قرآنى و وظایف عبادى و آداب بندگى است.
سند صحیفه سجادیه
صحیفه ای که اکنون در دست ما است سندش به «بهاء الشرف » می رسد.وی در سال ۵۱۶ در ماه ربیع الاول این دعاها را به سندی که دراول صحیفه نقل شده، دریافت کرده است; البته صحیفه سالها قبل از «بهاء الشرف » معروف بود. چنانکه نجاشی در ذیل ترجمه «متوکل بن عمیر بن المتوکل » نوشته است: «روی عن یحیی بن زید دعاء الصحیفه اخبرنا الحسین بن عبید الله عن ابن اخی طاهر عن محمد بن مطهر عن ابیه عن عمیر بن المتوکل عن ابیه متوکل عن یحیی بن زید بالدعاء.» بی تردید نجاشی قبل از «بهاء الشرف » می زیست و در سال ۴۵۰ ه . وفات یافت.
همچنین علامه مجلسی (ره) از نسخه ای از صحیفه یاد می کند که به سال ۳۳۳ ق. مربوط است: «قد وجدت فی نسخة قدیمة من الصحیفة الکاملة... و کان تاریخ کتابتها سنه ثلاث و ثلاثین و ثلاثماه...» شایان ذکر است که صحیفه سجادیه به بررسی سندی نیاز ندارد، چون بسیاری از علماادعای تواتر آن را کرده اند. از مطالعه اجازاتی که برای نقل صحیفه سجادیه به ثبت رسیده است، چنان بر می آید که این کتاب به بررسی سندی نیاز ندارد و متواتر است.
علامه مجلسی می نویسد: «... و یرتقی الاسانید المذکوره هنا الی سته و خمسین الف اسنادا و مائه اسناد. » یکی از شارحان صحیفه نیز چنین نوشته است: «و لما کانت نسبه الصحیفه الشریفه الی صاحبها (ع) ثابته بالاستفاضه التی کادت تبلغ حدالتواتر ...»